Jaar na jaar bevraag ik mezelf of ik deze trips wel moet blijven doen. Moet ik/moeten we dit blijven ‘volhouden’? Gelukkig blijft Wervel kiezen om de volgende jaren deze banden met Brazilië aan te houden, al moeten we middelen zoeken om het werk verder duurzaam uit te bouwen. Deze reis staat weer in het teken van vooral te leren. Leren van de sociale bewegingen in dit immense land en om het netwerk verder te weven. De focus is de Cerrado en onze Europese verantwoordelijkheid voor de vernietiging van dit enorme ecosysteem aan de andere kant van de ocaan.
Agroecologia is een Braziliaans woord en vooral de praktijk van een groeiende beweging. In Vlaanderen proberen we op onze beurt met velen een netwerk voor agro-ecologie sterker te maken. Bedoeling van deze tournee is ook om samen te zoeken naar mogelijkheden van financiering voor deze internationale dialoog.
Mensenrechten en rechten van ecosystemen
Als ik hier enkele dagen ben en met groepen kan dialogeren over de contradicties in het wereldwijde landbouwsysteem, dan ebt mijn twijfel vlug weg. Zonder pardon word je hier ondergedompeld in verhalen van mensen die de laatste maanden vermoord werden, over inheemse volkeren wiens waterbronnen en henzef vergiftigd worden door gif-sproeiende vliegtuigen. Het ‘Fórum de direitos humanos e da Terra, Mato Grosso’, brengt jaarlijks verslag uit over schending van mensenrechten en schending van de rechten van de grond en de natuur. Onthutsend. Interessant wel hoe ze hun studies en verslagen uitbreiden van mensenrechten naar rechten van mensen én van ecosystemen, biomas, de aarde.
Geëngageerde katholieken
Zo trok ik zondagvoomiddag op met leiders van de parochie ‘Sagrada Família’. Het is een beetje uitzonderlijk, want tijdens deze reizen vertoef ik zelden in een kerkelijke context. Het betreft hier een zeer open Belgische pater Zeca, die me met aandrang uitnodigde. Zijn woonst was enkele dagen mijn vertrekplaats naar diverse ontmoetingen en toespraken. Met plezier ging ik dan ook in op de vraag om voor de parochie zelf te spreken. Het blijken heel geëngegeerde mensen te zijn in CIMI (met zorg om de inheemse volkeren), mensen- en grondrechten, drugsverslaafden, slavenarbeid aanklagen, etc. De tranen staan ons dikwijls in de ogen. Van het gezamenlijk onthutst en gekwetst zijn. Neem nu de constatatie dat er opvallend veel keelkanker is bij één van de inheemse volkeren, omdat hun gebied omsingeld wordt door immense sojavlaktes. De vliegtuigen met gif vliegen over hun hoofden. Even goed worden scholen met spelende kinderen niet gespaard. Tijdens de voormiddag in de Federale Universiteit van Cuiabá bleek al dat gemiddeld 7,1 liter veneno/venijn/vergif per Braziliaan op de akkers komt. Brazilië is wereldkampioen in het gebruik van agrotóxicos (voor 2015: 1,4 miljoen ton, officiëel althans; er wordt ook veel gif op de zwarte markt verhandeld) en Mato Grosso is daarin dan weer de max. Het meest extreem is de gemeente Santa Rita de Trivelato met 1400 liter gif/per persoon/jaar. In de Europese Unie wordt nog volop gediscussieerd over de vraag of de vergunning om in de EU glyfosaat toe te laten nog wat jaren gaat verlengd wordt. Hiér valt het glyfosaat dat op de sojavelden gesproeid wordt, met de regen neer op de hoofdstad Cuiabá. Je bent dus nergens veilig voor wat deze landbouwvorm uitspookt. Het is dan ook niet ver zoeken naar de oorzaak dat de laatste jaren in Brazilië 70 % van de recent geboren kinderen allergieverschijnselen hebben.
Inheemsen in hun voedselvoorziening bedreigd
De gang van zaken heeft ook gevolgen voor de traditionele manier van aan landbouw doen. De inheemsen bewerken een stuk grond om het dan braak enkele jaren braak te laten liggen. Nu blijkt dat ze hun maniok op hun eigen wijze niet meer kunnen telen, omwille van het gif dat in de buurt wordt gebruikt. De Cerradogrond is zó fragiel dat hij door het vele venijn niet meer kan herstellen.
Gif en geweld horen samen
Professor Pignati met zijn team van de federale universiteit klaagt deze misdaden sinds lang aan. Hij wordt al jaren met de dood bedreigd en kan in sommige gemeenten waar de agrobusiness 100 % de dienst uitmaakt niet verschijnen of hij wordt afgemaakt. Wervel suggereerde enkele jaren geleden een Nederlandse regisseur om er een film over te maken (1).
Maar niet alleen voor zo’n professor is het oppassen geblazen. In de pers kan nu opgemaakt worden hoeveel vrouwen vermoord worden: 4,8 % per 100.000 inwoners. Meestal gebeurt dit in de huiselijke context. Voor Mato Grosso is dat 5,8 %. Om de vier dagen een vrouw! Zou één en ander met elkaar kunnen te maken hebben: machismo, vergif en agressie in de grootschalige landbouw?
Het vervolgen van wantoestanden zal er niet beter op worden. Mato Grosso is pionier met vliegende equipes die uitgestuurd kunnen worden, als er ergens slavenarbeid gesignaleerd wordt. Het is dan ook nodig, want samen met deelstaat Pará is het de meest gewelddadige staat met nieuwe vormen van slavernij en met het hoogste aantal moorden op het platteland. Er waren zo acht equipes. Door de besparingen is dat al gereduceerd tot vijf en ze dreigen nu helemaal te verdwijnen, omdat de Justiça do trabalho/ Arbeidsgerecht nu voor 46 % moet besparen.
Wervel komt regelmatig scherp uit de hoek i.v.m. de ronde tafel van ‘maatschappelijk verantwoorde soja’. Als de realiteit en vooral de achterkant van het succesverhaal je hier onder je neus zichtbaar wordt, zou je voor minder kritisch uit de hoek komen.
Luc Vankrunkelsven,
Cuiabá, 31 mei 2016.
Luc Vankrunkelsven blogt vanuit/over Brazilië 